O Monte abertal de Penarrubia

A singularidade dos montes abertais radica na súa orixe e no seu aproveitamento colectivo. En tempos pasados, os propietarios de coutos, xa foren eclesiásticos ou señoriais, cedéronlles aos labregos do lugar o dominio útil das terras de cultivo incluíndo tamén montes et fontes. Así é que estes labregos usufrutuarios ficaron desde aquela convertidos en foratarios que usaban individualmente as leiras e os prados, mentres se servían do monte de forma colectiva para aproveitárense de terras de cultivo para o cereal, da leña necesaria para os fogares, do esquilmo para o estrume do gando e do pasto para a facenda de cada casa.

Deste xeito, após a redención dos foros, os antigos titulares do dominio útil convertéronse tamén en novos propietarios do dominio directo, cada un coa súa cota de participación. Despois, en virtude de transmisións hereditarias e de compravendas, nalgúns casos esas cotas foron dividíndose e subdividíndose pasando a pertencer a persoas que xa non residen no lugar.

Demanda xudicial de 1845

O documento máis antigo que conservamos sobre o monte de Penarrubia consiste nunha demanda xudicial datada no día 14 de abril de 1845, que se conserva na casa de Lopo, cuxo texto literal é o seguinte:

Primeira páxina do preito de 1845 emprendido por José López, como cabezaleiro, contra os intrusos que se aproveitan do monte sen dereito

A falta del competente con la ¿potestad? hordinaria

Jose López[1] vecino del lugar de Penarrubia, de Na de Rey en este juzgado ante vmd. por el recurso que mas procedente sea en derecho, y sin perjuicio de los demás que me utilizen parezco y digo que a los términos del referido lugar corresponden los montes de searas denominadas Cebeiral, Barreiron, Mazuco, Campa de Cernadas, Cabanas, Patal, Sierra do Medio y fontes da devesa, que son de mi dominio y propiedad, y del de los delos demas vecinos, llamados Jose Vazquez[2], Pedro González[3], Jose Fernández gasallo[4], Jose Fernez Cota[5], Juan Fernez[6], Manuel ¿Montero[7]?, Manuel López Moreno[8], Andres Martinez[9] y Manuel Méndez[10], los que dividimos por yguales partes cuando llega a la epoca de ser estibados[11], con obligación de pagar el quinto, al S.r del directo dominio, D.n Antonio Joaquin Ulloa, de cuyo quinto me pertenece a mi, con otros vecinos la cuarta parte. Esto cierto no lo es menos q.e de un tiempo á esta parte dieron los llevadores en las mencionadas searas y otros muchos que no tienen ninguna participación en ellas en talar y cortar sus esquilmos y leñas a raso y velloso[12] sin orden ni concierto alguno. y hasta a porfia sobre quien há de percibir mas; en términos que las continuas cortas las dejan enteramente calvas, las hacen improductibles, sin contar con la privacion delas leñas en que se me deja, y que devian sobrar para el mantenimiento del hogar, sino hubiera el abuso y de rroche que hay en la precepción: bien que es lo que es lo que resulta generalmente en todas las cosas que permanecen en comunion. Por eso la Ley de partidas lo prohibe, y consobrado fundamento como su ilustrada justificacion conoce muy bien: de suerte S.r que desde muy antiguo se conocen los perjuicios, que resultan de permanecer las cosas en comunión; por q.e nadie por laborioso que sea puede darles estado de cultura a que son susceptibles de elevarse. No conbeniendome que los mencionados montes continuen por mas tiempo de comun aprovechamiento, y limitandome por ahora a poner coto al abuso, ócurro á V.md y suplico se sirva mandar poner coto en los referidos montes, prohibiendo la percepcion de leñas no solo a los condueños, sinó a los demas vecinos que no lo son; y los de los lugares de Cernadas, Fonde dos poios, Carballedo, y Bal, de la Parroquia de Penarrubia, y a los de la de S.n Martin, que son de esta vecindad, bajo la multa de treinta ducados al contraventor y a las demas providencias á que hubiere lugar por la desobediencia; despachando orden a los Pedaneos para que lo hagan saber a los que no son participes; y otra para la citación y emplazamiento de los que lo son, sobre el mismo particular y echo ofrezco intentar juicio de paz dentro del termino que se fije y no consiguiendose la aveniencia, proponer la demanda en devida forma, la que por de pronto doy por espresa en los términos que proceda en justicia que imploro con costas y el juramento necesario= L. Manuel Bolaño Nire de Na = dros diez p?

Auto. Pongase coto y emb.o en los montes de que se hace merito, de los quales se arregle diligencia a continuación, traslado. Juzgado de primera instancia de Becerrea Abril catorce de milochocientos quarenta y cinco. Domingo M.a Fern.ez = Ante mi Manuel freire

V.on Auto mi ———————————– el auto anterior con entrega de copia á Jose Ma López de Penarrubia en su persona que quedo enterado firma y doy fe = Jose Maria López Freire

Despacho D. Domingo Ma Fer.ez Juez de primera instancia por S. M. de la villa de Becerrea y su Partido

Alguaciles de este propio Juzgado que fuereis requerido con este despacho, pondréis coto y emb.o en los montes del pueblo de Penarrubia de Neira de Rey denominados Cebeiral, Barreiron, Mazuco, Campa de Cernadas, Cabanas, Patal, Sierra do Medio y fontes da debesa, segun asi lo tengo acordado por auto de este dia á recurso presentado por Jose López del expresado Penarrubia para lo que arreglareis diligencia del estado de aquellos á continuación, á fin de que tanto los vecinos del referido Penarrubia como los de Cernadas, Fonte dos poios, carvalledo, Bal de la Parr.a de pena rrubia y San Martin se abstangan de cortar ni aprovecharse de las leñas de los mismo bajo la multa de veinte ducados, lo que asi se les hara saber a estos y ———————– originaria para que en los antecedentes que ——- obre los efectos oportunos. Dado en la villa de Becerrea a catorce días del mes de Abril de mil ochocientos quarenta y cinco.-

Dom.o Ma Fern.ez = Por su m.do = Manuel freire

Quen promove a demanda é José López, da casa de Lopo, de Neira de Rei. Debemos aclarar que Neira de Rei foi concello desde 1833 a 1840, ano este último en que parte do norte do seu territorio se integrou nos de Castroverde e Baleira e parte do sur, no de Neira de Xusá. En primeiro lugar indica que a este lugar de Penarrubia corresponden os montes de searas chamados Cebeiral, Barreiron, Mazuco, Campa de Cernadas, Cabanas, Patal, Serra do Medio e Fontes da Devesa. Deseguido dise que estes montes son do dominio e propiedade do deman­dante e dos veciños que se enumeran. Segundo esta relación de nomes, deducimos que as seguintes dez casas tiñan dominio sobre o monte: Lopo, Casela, Miguelín, Preto, Cota, Mofín, Ribeiro, Moreno, Martiz e Ruán. Isto é, en 1845 as casas de Ferreiro, Costureiro, Abraira, Vazque e Carrocheiro non terían parte no monte. Chámanos a atención que se indique que estes veciños teñan nesta demanda a consideración de dominio e propiedade e que tamén se recoñeza deseguido que deben pagar o quinto ao Señor do dominio directo. Debemos aclarar que o concepto propiedade naqueles tempos difire do actual como explicamos noutro lugar. Agora diremos que dentro deste concepto tamén entraba o dominio útil, isto é, o usufruto, e que por este deben pagar unha renda equivalente á quinta parte dos froitos que produza este monte. O señor do dominio directo era daquela Antonio Joaquín Ulloa de las Riberas, fillo de Ramón Ulloa Ponce de León e Suárez de Deza, Señor de Cabañas[13] e da casa de Penarrubia, e de María del Carmen de las Riveras e Novoa.

O obxecto da demanda radica en que os veciños que aproveitan as searas que cada un ten asignadas por sorteo e mais outros que non teñen parte no monte se dedican a recoller os esquilmos e a leña a feito sen respectar as cotas distribuídas entre aqueloutros que teñen dereitos sobre estes froitos. Recoñece tamén o demandante que este é un problema que se deriva da voracidade de determinados comuneiros dos predios que se manteñen pro indiviso, comportamento que xa se prohibiu desde a lei de Partidas de Afonso X. Solicita o demandante que se impida este abuso vetando o aproveitamento de leña non só aos que non son partícipes, nomeadamente aos de Cernadas, Fonte dos Poios, Val, da parroquia de Penarrubia, e tamén aos de San Martiño, senón mesmo aos que son copropietarios, baixo multa de trinta ducados. Propón o demandante que se celebre xuízo de avinza e, se esta non se consegue, se prosiga coa demanda.

O xuíz[14] de Becerreá dita auto no que se recoñece o dereito solicitado polo demandante e emite despacho aos alguacís para que os demandados se absteñan de cortar e de aproveitar a leña baixo multa de vinte ducados[15]. Abril de 1845.

Se no ano 1845, a casa do Costureiro non tiña parte no monte veciñal de Penarrubia, isto cambia en 1879, cando José Álvarez Bolaño, titular desta casa, compra o 16 de abril unha parte a Joaquín López García, natural e veciño de Penarrubia, de 40 anos, casado. A escritura desta compravenda foi outorgada perante o notario Francisco Carballo, de Constantín, distrito de Neira de Xusá, partido xudicial de Becerreá, co número de protocolo 103/1879. O vendedor, Joaquín López García, fillo de Vicente López Moreno e Manuela García Calderón, no ano 1884 tamén lle vende a casa da Castellana a José Álvarez Bolaño. Esta compravenda consiste en parte do monte de Penarrubia, “varias suertes o baradas en los montes roturados sitos en los términos de dicho Penarrubia mistos con las de los vecinos del mismo pueblo de producir tojos y retamas é estivadar de diez a doce años”… Vende mitad de los terrenos monte para que en suerte le corresponde en todas las senaras con los vecinos del mencionado Penarrubia roturados y por roturar a favor de Don José Álvarez Bolaño, que acepta y compra para el y herederos... polo prezo de 740 reais. O adquirinte segue mantendo a obriga, como todos os demais veciños, de “pagar el quinto de dichas suertes en manojo a la casa de La Pena, en la misma parroquia de Penarrubia”. Advirte o notario que a copia desta escritura debe inscribirse no Rexistro da Propiedade[16].

Interpreto que esta parte do monte que adquire a casa do Costureiro procedía da casa do Moreno. Tamén se indica que as estivadas se realizaban cada dez ou doce anos, isto é, durante dez a doce anos esas searas eran cultivadas e, cumprido ese período, procedíase de novo a queimar a vexetación e cavar para realizar novas plantacións de centeo.

Acto de conciliación de 1892

O 16 de decembro de 1892, ten lugar no xulgado de Neira de Xusá o acto de conciliación, promovido por José Álvarez Bolaño, que se transcribe deseguido.

Primeira páxina da certificación do acto de conciliación de 1892 promovido por José Álvarez Bolaño

D.n Ángel López Secretario Del juzgado municipal de Neira de Jusá

Certifico: que antemi tubo lugar el acto de conciliacion que se copia = Enla sala audiencia del juzgado municipal de Neira de Jusá á dieciséis de diciembre de mil ocho cientos noventa y dos; ante el señor Juez del mismo y mi Secretario, compareció dn Jose Alvarez Bolaño[17], mayor de trinta años, casado, labrador, natural y vecino de Penarrubia segun su cedula personal numero mil cuarenta y siete y expone: que como tal vecino de Penarrubia está en la posesión de percibir y disfrutar en unión de sus vecinos las Senaras de monte dela parroquia de Penarrubia a partes iguales tanto para estivadas[18], vueltas, centeno y trigo, como para aprovechar sus esquilmos[19] o leñas, percibiendo las parcelas proindiviso, dando lugar con esto a reyertas que generalmente tienen malas consecuencias, y conviniendo a todos y cada uno percibir su parcela pide que se proceda a su division a medio de inteligentes y que a cada uno se adjudique su correspondiente porción y se concreten a percibirlas tanto para el estivadeo como para utilizar sus leñas, y al objeto demanda que en este acto de conciliacion á Manuel Fernández[20], Manuel Méndez[21], Jose Martinez[22], Jose López Moreno[23], Jose Fernández Gasallo[24], dn Manuel López[25], Ángel Prieto[26], Vicente Martínez[27], Ángel Álvarez[28], Manuel Vazquez[29], Indalecio González[30], Vicente Vazquez[31] y Jose Fernández[32] y estandolo dn Manuel López por manifestar en este acto su hijo dn Jose mayor de edad, casado y domiciliado con su padre que este no puede concurrir por haberse sufrido una caída en el dia de hoy segun ofrece justificarlo a medio de certificación facultativa, manifestando todos los demas demandados presentes ser cierto lo aseverado por dn Jose respecto de su padre, despues de manifestar que se les olvidaron sus cedulas personales por lo que el Sr. Juez las presenten dentro de quinto dia: contestando la demanda dicen que estan conformes con la demanda manifestando, manifestando que el demandante Jose Alvarez Bolaño, Vicente Martinez tienen los dos una sola parte, Manuel Fernández y Jose Martinez otra, de forma que se haran las partijas en doce parcelas iguales; en lo que estan conformes los cuatro que solo representan dos partes, y desde luego estan conformes en que se verifique la división de tales formas, se adjudique a cada uno su porcion según va dicho, concretándose cada uno a estivadar y coger las leñas de su porcion y solo dejan proindivision al pastoreo de toda clase de ganados y a percibir los productos que produzcan dichas senaras segun costumbre, osea en la costumbre que vienen de quintas. Tanto demandante como demandados están conformes en que se hagan las partijas bajo las bases estipuladas y designan como inteligentes o comisionados para practicarla al dn Jose López Núñez y al Vicente Vazquez Fernández ya referidos, el Señor Juez y hombres buenos, que lo fueron por el demandante dn Jose Méndez abogado vecino de Lajes y por los demandados dn Jose Rodriguez Parroco de Constantin exhortaron a las partes a que transigiesen y lo hicieron en los términos estipulados; asi como convinieron tambien que las costas de este juicio se prorratearán entre todos los comparecientes como partes; el Sr. Juez aprueba la anterior transacion y manda llevarla a efecto y que se expida a los interesados las copias que soliciten y lo firman dichos comparecientes que saben, y por los que no lo hace dn Jose Fernández Cedron, mayor de edad y vecino de Baralla y certifico Jose de la Peña= Jose Alvarez – Manuel Fernández – Jose Martinez – Jose López – Jose Fernández – Ángel Alvarez – Vicente Martinez – Indalecio González – Manuel Vazquez – Vicente Vazquez – Jose Garcia – Jose Fernández – Jose Méndez- Ante mi Ángel López———————————————

Esta conforme con su original y a instancia de parte expido el presente testimonio con el visto bueno del señor Juez en Baralla de Neira de Jusá a tres de junio de mil ochocientos noventa y tres. = Omitido_ presentes al acto Manuel Fernández, Manuel Méndez, Jose Martinez, Jose López Moreno, Jose Fernández Gasallo, Manuel Prieto, Vicente Martinez, Ángel ¿Moreno?, Manuel Vazquez – Indalecio González, Vicente Vazquez y Jose Fernández. =

Selo JUZGADO MUNICIPAL NEIRA DE JUSA

Vo Bo Rubricado Jose de la Peña                                                                Ángel López

En primeiro lugar constatamos que neste documento xa non se cita o señor do dominio directo do monte senón que se afirma que demandante e demandados están en la posesión de percibir y disfrutar en unión de sus vecinos las Senaras de monte dela parroquia de Penarrubia. ¿Quere dicir isto que o monte xa fora redimido do foro ou se procedera á súa desamortización consolidando os veciños os dominios directo e útil? Como consecuencia das Leis desamorti­zadoras, prodúcese durante a segunda metade do século XIX a adquisición polos veciños dos lugares de Galicia nos que radican montes abertais un proceso de adquisición dos mesmos. Pero tal adquisición non supón unha modificación real de titularidade, senón simplemente unha regularización da situación que até o momento da adquisición existía no plano fáctico. Iso é perfectamente recolleito pola nosa xurisprudencia. Así en Sentenza da A.T. da Coruña (Sala do Civil) de 10 de abril de 1984, relativa aos montes do concello de Entrimo sinala o Tribunal: “…, tales terreos xa desde a Idade Media viñeron sendo de común aproveitamento dos veciños sen ningunha división, o que evolucionou cara a un aspecto foral cando Entrimo se constituíu como señorío laico; máis, en virtude das leis desamortizadoras da segunda metade do século pasado e por entenderse que pertencían a mans mortas deberon ser incluídos no Inventario de bens enaxenábeis pois no ano 1888 aparecen publicadas as relacións de parroquias de Entrimo que pedían a exclusión dos seus montes; e como o Estado non debeu aceptar tal solicitude, xa que o monte “de Galaz” aparece poxado e adquirido ao mesmo no ano 1893 por un veciño do lugar que con outros catro foron apoderados para iso polos oitenta e tantos veciños que o constituían e a adquisición faise por un de tales apoderados e en calidade de ceder aos seus conveciños...”

Tamén resulta interesante este documento porque nel aparece a relación das casas de Penarrubia que gozan do dereito de propiedade sobre o monte, mais coa exclusión da casa de Preto. No documento do ano 1845, que expuxemos antes, si figura esta casa que eu identifico con José Fernández Gasallo. Tamén nos chama a atención que agora figuran Vicente Martínez, que identificamos coa casa da Abraira, e José Fernández, que asociamos á casa do Carrocheiro, que antes tampouco figuraban. ¿Como se explican estes cambios operados nestes case cincuenta anos que transcorren desde 1845 a 1892? Non hai referencias nos documentos aos que temos acceso. É posíbel que noutras casas de Penarrubia existan e que desde eles se aclaren estas situacións.

Malia recoñecer inicialmente neste documento que todos os veciños dispoñen de partes iguais no monte, manifestan posteriormente que el demandante Jose Alvarez Bolaño, Vicente Martinez tienen los dos una sola parte, Manuel Fernández y Jose Martinez otra, de forma que se haran las partijas en doce parcelas iguales; en lo que estan conformes los cuatro que solo representan dos partes, y desde luego estan conformes en que se verifique la división de tales formas, se adjudique a cada uno su porcion según va dicho. Isto é, o monte consta de catorce partes das que doce dos veciños contan con cadansúa parte e os catro restantes, Costureiro, Abraira, Ferreiro e Martiz, dispoñen con cadansúa media parte.

O obxecto da conciliación consiste no acordo de partición do monte para que cada casa realice as estivadas e recolla a leña na porción do monte que lle corresponda. Mais están de acordo en que prosiga en común o monte para o pastoreo de toda clase de gando. Nomean como comisionados para esta acción de partición a José López Núñez, de Lopo, e a Vicente Vázquez Fernández, da Casela. Non temos constancia de que se executase esta asignación de partes para estivadar e recoller leña.

Acto de conciliación de 1899

Acto de conciliación de 1899

Sete anos despois de celebrada a conciliación anterior, o 23 de xuño de 1899, ten lugar outra entre os comuneiros do monte de Penarrubia e os veciños de Cernadas, que están aproveitando indebidamente o pasto para os seus gandos dos montes do Barreirón e do Cebeiral. Velaquí o contido deste documento:

Comparecen:

  1. Manuel López Gómez, casado. Lopo .
  2. Vicente Vázquez Fernández, casado. Casela.
  3. Indalecio González Álvarez, casado. Miguelín.
  4. Manuel Vázquez Vázquez, casado. Vazque.
  5. Ángel Álvarez Fernández, casado. Cota.
  6. José Fernández Doval, casado. Mofín.
  7. José Martínez López, casado. Martiz.
  8. Ángel Prieto Castro, casado. Ribeiro.
  9. José Álvarez Bolaño, casado. Costureiro.
  10. Vicente Fernández López, casado. Carrocheiro.
  11. José Fernández Gasallo, viúvo. Preto.
  12. Vicente Martínez Balboa, viúvo. Abraira.
  13. Manuel Méndez Villanueva, viúvo. Ruán.
  14. José Ramón López Abelleira [33], solteiro.
  15. Antonio Correa Valcarce, cura párroco. Correa de A Pena.

Os nove primeiros representan nove partes iguais; os seis últimos representan cada un seis medias partes, isto é, as outras tres partes.

Son doce partes en total. Destas doce partes:

  1. Vicente Martínez Balboa, da casa da Abraira, cedeu a metade da súa parte a José Álvarez Bolaño, do Costureiro.
  2. José Martínez López, casa de Martiz, cedeu a medade da súa parte a Vicente Fernández López, da casa do Carrocheiro.
  3. Ángel Prieto Castro, casa de Ribeiro, cedeu a metade da súa parte a Antonio Correa Valcarce, da casa de Correa da Pena e párroco de Penarrubia nese momento.

Os veciños de Cernadas, que levan a pastar os gandos aos montes do Cebeiral e do Barreirón, avéñense a non seguir servíndose do monte de Penarrubia.

En cada unha das searas realizábanse partillas por sorteo asignando a cada casa unha porción de terreo para o seu aproveitamento. De 1.926 temos documentos que constatan a existencia de doce searas e como en cada una delas se partillaba en doce lotes. Así, na seara da Serra do Medio asignáronse nese ano os seguintes doce aproveitamentos “comezando desde a Chousa de Vicente Vázquez”:

  1. Manuel Vázquez[34]
  2. José Ramón López[35]
  3. Ángel Álvarez[36]
  4. José Martínez[37]
  5. Vicente Vázquez[38]
  6. José Gasallo[39]
  7. Manuel Méndez[40]
  8. Indalecio González[41]
  9. Manuel López[42]
  10. José Fernández Mofín[43]
  11. José Álvarez Bolaño[44]
  12. Ángel Prieto[45]
Reparto de searas

Con data de 26 de febreiro de 1949, ten lugar outro acto de conciliación no Xulgado de Paz de Neira de Xusá no que se citan de novo os nomes das catorce casas dos veciños do lugar de Penarrubia coas correspondentes persoas titulares de cada unha delas. O obxecto desta conciliación débese á demanda que se dirixe contra a casa de Ferreiro por considerar que os seus titulares están dedicando máis extensión da que lles corresponden nas searas do Barreirón para o cultivo do centeo. Conséguese a avinza e, unha vez máis, consensúan tamén realizar a partición do monte a partes iguais para evitaren problemas no futuro.


[1] Casa de Lopo.

[2] Casa da Casela.

[3] Casa de Miguelín.

[4] Casa de Preto

[5] Casa de Cota

[6] Casa de Mofín

[7] Casa de Ribeiro

[8] Casa de Moreno. Será irmán de Vicente López Moreno, casado con Manuela García e pais de Joaquín López García, quen vende a casa de A Castellana aJosé álvarez Bolaño no ano 1884.

[9] Casa de Martiz

[10] Casa de Ruán

[11] Padre Sarmiento: Estiba es la roza que se hace en el monte para quemar la broza y después arar la tierra y sembrarla de trigo o centeno (en Pontevedra cachar). O viene de esteva o mejor de aestiva, aludiendo al verano, que es cuando se quema, o de aestus. (Sarmiento, Catálogo VF 1745-1755, en Santamarina 2004:s.v.).

[12] Expresión adverbial raso y velloso: sen exceptuar nada. Tamén se usa coa variante vulgar roso y velloso.

[13] Cabañas Raras é un concello da comarca do Bierzo.

[14] Lemos no documento o nome deste xuíz como Dominfo Ma. Ferez., que non debemos identificar co de Domingo María Gómez, que aparece varias veces nos documentos e que, vinte e dous anos despois, no Nomenclátor Hipotecario e Notarial do ano 1867, publicado na Gaceta de Registradores y Notarios, figuran como notario entre outros do mesmo distrito de Becerreá: Domingo María Gómez, Juan Deogracias Carreira na propia vila de Becerreá; Andrés Antonio Fontal, en Torés; José Pérez del Trobo, en Pedrafita; Manuel Rodríguez, en Triacastela, e Francisco Carballo en Neira de Xusá. No mesmo Anuario figura como rexistrador da propiedade en Becerreá, de cuarta clase, Manuel Bolaño Rancaño.

[15] Con respecto á multa de vinte ducados, que o xuíz rebaixa en dez verbo da solicitude do demandante, convén saber que, no século XIX, o ducado xa non era unha moeda en si, senón unha equivalencia. Un ducado equivalía a once reais de prata e un real de prata valía 2,5 reais de vélaro e tamén equivalía a 34 marabedís. A sanción de vinte ducados era elevada se temos en conta que son 220 reais. En 1850, cinco anos despois da presentación desta demanda, España adoptou o sistema da moeda decimal e aprobouse o real de vélaro (“real” en breve) como nova base para o sistema monetario, cun céntimo de real como a súa fracción. Un novo escudo introduciuse en 1864 co valor de 1 escudo = 10 reais. En 1868 o escudo foi substituído pola peseta, cunha proporción de 1 peseta = 0,4 escudo = 4 reais. Nos anos cincuenta e sesenta do pasado século, as persoas maiores seguían usando en Penarrubia a expresión do real, malia non existir, para referirse ao cuarto de peseta.

[16] Estamos no ano 1879 e, desde 1861, existen os Rexistros da Propiedade, cuxa sede de distrito, no caso que nos ocupa, radicou na vila de Becerreá até 2017, en que pasou a fusionarse co de Sarria.

[17] Casa de Costureiro.

[18] Es la roza que se hace en el monte para quemar la broza y después arar la tierra y sembrarla de trigo o centeno (en Pontevedra cachar ). O viene de esteva o mejor de aestiva, aludiendo al verano, que es cuando se quema, o de aestus. CatálogoVF 1745-1755. Martín Sarmiento (1746-1755c): Catálogo de voces y frases de la lengua gallega, ed. de J. L. Pensado Tomé (U. de Salamanca en 1973).

[19] Conxunto de restos vexetais, como toxo, arume etc., que se colle no monte para estrar as cortes dos animais e que ao mesmo tempo serve de esterco para fertilizar as leiras.

[20] Casa do Ferreiro.

[21] Casa de Ruán.

[22] Casa de Martiz.

[23] Casa de Moreno.

[24] Casa de Preto.

[25] Casa de Lopo.

[26] Casa de Ribeiro.

[27] Casa de Abraira.

[28] Casa de Cota.

[29] Casa de Vazque.

[30] Casa de Miguelín.

[31] Casa da Casela.

[32] Casa do Carrocheiro.

[33] Figura como cuñado de Manuel Prieto, pai de José Prieto de Moreno, no contrato de transacción do dereito de servidume do caleiro. 4 de marzo de 1940.

[34] Casa de Vazque.

[35] Casa de Lopo?

[36] Casa de Cota.

[37] Casa de Martiz.

[38] Casa da Casela.

[39] Casa de Preto.

[40] Casa de Ruán.

[41] Casa de Miguelín.

[42] Casa de Moreno.

[43] Casa de Mofín.

[44] Casa de Costureiro.

[45] Casa de Ribeiro.

Relacionados...

Situación xeográfica

As catro serras Catro son as serras de Penarrubia: A da Canteira, a do Mazuco, a Serra do Medio e Navallos. Os

Situación catastral

Parcelas catastrais No Catastro, o monte de Penarrubia comprende o monte do Mazuco, parte do de Navallos e descende até os límites

Monte abertal

Os montes abertais Historicamente, o monte de Penarrubia era de tipo abertal, definido no artigo 64 do Dereito civil galego do seguinte

Que podes atopar aquí

2 comentarios en “O Monte abertal de Penarrubia”

  1. HOXE, ABRIL/2023, ESTIVEN RECOLLENDO INFORMACIÓN SOBRE OS DISTINTOS TIPOS DE MONTES NA NOSA TERRA: DE VARAS, ABERTAL, DE VOCES, DE VOCERIO OU DE FABEO, E, TRATO DE ARQUIVAR INFORMACIÓNS FORESTAL QUE ME PERMITA DIFERENCIAR E COÑECER OS USOS E AS COSTUMES DA TERRA, TAN IMPORTANTES NO PASADO E TAN OLVIDADAS NO PRESENTE.
    NON COÑECÍA O “MONTE ABERTAL”, E, PRETENDEMOS SINALAR E POÑER NO MAPA TODOS OS TIPOS DE MONTES COÑECIDOS.
    INSTITUTO GALEGO DAS TERRAS COMUNITARIAS.

    Responder
    • Ola, bo día. As denominacións de varas, de voces, vocerío, de fabeo e abertais veñen sendo distintas formas para referírmonos ao mesmo tipo de montes. Encóntranse fundamentalmente no territorio dos partidos xudiciais de Becerreá e da Fonsagrada. Son montes de propiedade privada dos veciños do lugar por cotas de participación. Cada propietario é dono da porcentaxe que lle foi asignada no seu momento e pode transmitila en herdanza, vendela, arrendala, etc. En tempos pasados, cada certo período de tempo, establecíanse lotes que se asignaban por sorteo entre os propietarios para que aproveitasen as searas segundo o seu interese. En cambio, determinados usos, como o pastoreo e aproveitamentos da leña e do esquilmo, podían realizarse sobre calquera parte do monte. Estes montes, fronte aos de man común, poden partirse entre os veciños. Así sucedeu con moitos deles. Do de Penarrubia, a partición realizouse en 2005. Desde o ano 2012, en que entrou en vigor a nova Lei de montes, as particións non se poden realizar se as parcelas resultantes non superan as 15 Ha.
      Nestas terras, a maioría dos montes eran deste tipo. A fins das décadas dos setenta e principios dos oitenta, as Administracións catalogáronos case todos como veciñais en man común sen ningún tipo de criterio histórico. Como os veciños non alegaron, na actualidade teñen a consideración de man común e tan só onde se presentou recurso administrativo perante o Xurado de montes ou xudicial no contencioso, seguen existindo xuridicamente estes montes abertais, de varas, de voces…
      Así se recoñecen no artigo 19 da Lei7/2012, de 28 de xuño, de montes de Galiza: Son montes abertais, de voces, de varas, de vocerío ou de fabeo os conservados pro indiviso cuxas persoas copropietarias, sen prexuízo de realizaren en común aproveitamentos secundarios, tiñan ou manteñen o costume de se reuniren para repartir entre eles porcións determinadas de monte ou senras para o seu aproveitamento privativo, asignacións que se fan en tantos lotes como partícipes principais veñen determinados polos títulos ou polo uso inmemorial, e cuxa adxudicación se decide pola sorte, tamén sen prexuízo da subdivisión das senras así asignadas conforme as adquisicións hereditarias ou contractuais. De ser o caso, a división das devanditas terras e a consecuente extinción da copropiedade faranse de acordo co costume, e, non existindo este, faranse de acordo coa presunción de igualdade de cotas referida no parágrafo segundo do artigo 393 do Código civil.
      2. Estes montes, de acordo coa súa natureza, son susceptibles de división ou segregación, pero sempre que as parcelas de monte resultantes reúnan a extensión mínima establecida no artigo 69 desta lei.
      No ano 2020, a Consellería do Medio Rural publicou un proxecto de decreto co obxecto de regular e desenvolver o réxime xurídico dos montes denominados de varas, abertais, de voces, de vocerío ou de fabeo en Galiza, así como regular o funcionamento do Rexistro de montes de varas, abertais, de voces, de vocerío ou de fabeo como sección diferenciada dentro do Sistema Rexistral Forestal de Galicia e as condicións e efectos da integridade, división e extinción da copropiedade titular destes montes.
      Rematou o prazo para realizar alegacións en agosto de 2020, pasaron case tres anos e todo quedou en papel mollado.

      Responder

Deixa un comentario