Que son as foias
Outra forma de aproveitamento do monte consistiu na transformación da madeira en carbón vexetal, que se facía a partir das garrochas das uces negras. O proceso de obtención do carbón vexetal era moi laborioso e constaba de diversas fases que se levaban a cabo directamente no monte. O seu emprego acadou importancia coa implantación e funcionamento das ferrerías (entre os séculos XVI e XIX), aínda que se mantivo para abastecer os mazos e ferreiros espallados polas aldeas até mediados do pasado século. O procedemento consistía na escavación dunha foia (do latín fovĕa fovĕae = burato circular) no monte na que se depositaban as garrochas de uz. O conxunto das cepas cubríase con terra para selar a entrada do aire e controlar a combustión. A selección da materia prima era moi importante neste proceso de produción do carbón. Como nos din M. Martín e A. Teira en Dúas historias escritas en carbón. Arqueoloxía e arqueobotánica de estruturas relacionadas co carboneo e o procesado de mineral en Folgoso (Xermade-Lugo), “esta etapa era particularmente importante na produción de carbón de uz. As pólas deste arbusto eran cortadas cunha ferramenta ou a man facendo panca, deixando unicamente as cepas e as raíces, apreciadas pola súa dureza. Despois, limpas de terra, cepas e raíces eran transportadas en sacos ou cestas ao lugar onde se localizaba o forno e partíanse en pezas de diferente tamaño. Non debía haber cepas moi grosas que tardasen en arder moito máis que o resto, se as había era necesario picalas. O grosor debía ser o dun puño”. Seguen dicindo os autores que “cando a fosa estaba preparada, as pezas de madeira obtidas a partir dos cepos e raíces situábanse no seu interior. As maiores pezas de madeira verde colocábanse en vertical no centro da estrutura e as restantes arredor desta tapando os ocos, dando forma a unha estrutura cónica que facilitase a circulación de osíxeno para que o lume non morrese. Para acendela empregábase madeira seca, pólas e pequenas achas como combustible de iniciación no centro da fosa… O lume acendíase no centro da estrutura cónica de madeira, procurando que se estendese uniformemente cara o exterior. Cando a madeira reducía o seu volume e aparecían as brasas incandescentes, a estrutura cubríase. Os terróns eran situados coa parte que conservaba a herba cara abaixo sobre as brasas. O resto do solo removido durante a escavación da fosa era utilizado para rematar de cubrir o forno. O proceso de combustión podía durar de sete a oito horas ata dous ou tres días. Durante este tempo o forno debía ser atendido constantemente ata que o carbón estivese feito. Os dous principais problemas que podían ocorrer eran que o proceso de combustión se parase ou que se introducise demasiado osíxeno no interior do forno, producindo unha combustión completa co resultado de obter cinza en lugar de carbón… O forno non podía ser aberto ata que o lume se atopase completamente apagado. Unha vez que isto acontecía, o solo e os terróns eran retirados e o carbón estendido sobre o chan. No segundo día o carbón xa estaba frío e podíase gardar (Abraira Pérez, 2003). Entón era seleccionado e almacenado no interior de sacos ou cestos. O volume de carbón obtido unha vez rematado o proceso era de aproximadamente un terzo do volume da madeira inicial queimada.
Manolo de Moreno recorda como se facían
Manolo de Moreno lémbranos como se conseguía o carbón vexetal na súa xuventude: Primeiro arrancábase a cepa e despois partíase co machado. Facíase unha foia bastante [grande] e despois facíase o lume e íase queimando a cepa até que se facía o carbón. As cepas eran de uz negra. Unha vez queimado todo o carbón, toda a cepa, tapábase con terrón e terra e tiñan que estar vinte e catro horas e despois sacábase a unha aira que se facía e despois ensacábase para levar a Meira. Participábamos os de aquí de Penarrubia case todos, Pepe de Martiz, nosoutros, o Carrocheiro, Lopo (Antonio paréceme que fixo algo, Pepe non), Suso de Miguelín tamén fixo carbón, e máis ninguén. Baixabámolo no carro e despois levabámolo até a estrada. Na estrada levábao o Escribano e eu tamén cheguei a levalo coa carroceta. Cando eu tiña a carroceta eu carretaba para os outros, para Fidel, para Suso da Veiga e todos os que o facían pola Pena. Os da Pena tamén o facían. Había que pasar o río. Eu tiven a carroceta no 68 e 69 e despois no 70 xa marchei para Barcelona. Facíase máis carbón no inverno que no verán. Levábase os días de feira, que se celebraba un domingo si e un domingo non. O carbón comprábannolo os ferreiros de Paradavella, Ferreira Vella se chamaba. Os ferreiros de aquí non o compraban, facíano eles para si. Vendíase por cargas, non compraban un saco só, compraban dous. Unha carga valía vinte pesos. Cada saco era de cen quilos. O carbón pesa pouco. Eu cheguei a levar na carroceta 120 sacos. Facíanse bastantes cartos, si. Eu facíao co Cuco porque eu era máis pequeno, dáballo a medias, el arrancaba as uces e eu partía. Non había que estar de noite vixiando a foia mentres ardía, tapábase e víñase, pero ao día seguinte íase mirar por se se queimaba o terrón e se queimaba todo e perdíase todo. A nós non nos pasou isto nunca porque se se vía un furadín xa se vía fumear.
