Revisión catastral

A Xerencia Territorial do Catastro, con data de 31 de agosto de 2022, abriu o procedemento simplificado de valoración colectiva do concello de Baralla co número de expediente 00564082.27/22, que afecta a 2.505 parcelas situadas nos distintos núcleos rurais. Este procedemento ten como finalidade que estes predios adquiran a consideración de solos de natureza urbana.

Os propietarios destes terreos van ter que satisfacer cotas superiores nos impostos que se rexen polo valor catastral como base impoñíbel, como sucede especialmente co Imposto de Bens Inmóbeis (IBI) que anualmente se paga ao concello.

A Xerencia Territorial do Catastro aplica este procedemento, que consiste no CAMBIO DE NATUREZA RÚSTICA A URBANA POR aplicación do artigo 7.2a do Real Decreto Lexislativo 1/2004, de 5 de marzo, que indica: 2.- Enténdese por solo de natureza urbana: a) O clasificado ou definido polo planeamento urbanístico como urbano, urbanizado ou equivalente. Como consecuencia, tamén se rexerá polo artigo 30.2e da mesma lei que di: e) Cando, con motivo da modificación ou aprobación do plan, os solos adquiran a consideración de solo de natureza urbana de conformidade co disposto na letra a) do apartado 2 do artigo 7, poderán ser valorados tomando como valor de solo o mínimo dos previstos na ponencia de valores vixente para o uso de que se trate, sen prexuízo da consideración, no seu caso, da urbanización pendente de realizar. Dita valoración deberá respectar en todo caso os criterios de coordinación de valores do municipio.

Notificación do procedemento

O acordo de inicio deste procedemento realizouse por edito da Xerencia Territorial, que se publicou o 12 de xuño de 2023 na Sede Electrónica do Catastro (art. 30.1 do Real Decreto Lexislativo 1/2004). Desde este momento, as persoas afectadas, e todas aqueloutras físicas ou xurídicas que teñan interese lexítimo, dispoñen do prazo até o día 26 deste mesmo mes de xuño, a fin de que formulen as alegacións e presenten as probas que se estimen pertinentes.

As alegacións poden presentarse por escrito a través de rexistro administrativo e tamén telematicamente na sede electrónica do Catastro na sección de Trámites perante o Catastro, apartado Presentar outras solicitudes, ESCRITOS POR DISCREPANCIAS COA DESCRICIÓN CATASTRAL E DOCUMENTOS XENÉRICOS.

A Xerencia está na Rúa do Teatro, 4, Lugo. Para acudir presencialmente, requírese obtención de cita a través da Liña Directa do Catastro chamando aos teléfonos 91 387 45 50 ou 902 37 36 35.

A presentación de alegacións neste período inicial é importante para mostrar a desconformidade co contido do expediente antes de que a Administración resolva.

Posteriormente, unha vez aprobados os novos valores catastrais de cada unha das parcelas afectadas, é preceptiva unha notificación individualizada que conteña a resolución cos novos valores fronte á que se poderá presentar reclamación económico administrativa perante o Tribunal Económico-Administrativo Rexional e, con carácter potestativo, e previo á devandita reclamación económico administrativa, poderase interpor recurso de reposición perante a propia Xerencia Territorial do Catastro de Lugo.

Para a conclusión deste procedemento simplificado de valoración colectiva, a Xerencia Territorial do Castrasto conta con seis meses de prazo. Isto quere dicir que se antes do día 12 de decembro deste ano non ten rematado producirase a caducidade do mesmo co conseguinte arquivo de todas as actuacións. Neste mesmo prazo deberá notificarse a cada titular a resolución expresa.

Debemos estar, por tanto, atentos a esa data do 12 de decembro porque o incumprimento nestes seis meses da notificación determinará a caducidade do procedemento respecto dos predios afectados polo incumprimento sen que supoña a caducidade do procedemento nin a ineficacia das actuacións respecto das debidamente notificadas.

As resolucións adoptadas polo Catastro presuponse que entrarán en vigor o día 1 de xaneiro de 2024.

Predios afectados

En Penarrubia

Segundo o noso estudo, realizado a través do plano catastral da Sede electrónica deste organismo, son 43 as parcelas afectadas en Penarrubia.

A selección destes 43 predios carece absolutamente de rigor técnico e xurídico. Non se teñen en conta nin as catorce vivendas actualmente existentes no núcleo rural nin a configuración morfolóxica deste lugar, estratificado en planos de diferentes cotas de altitude, nin a existencia ou non de vías rodadas que permitan o acceso a varias desas parcelas.

Por exemplo, a consideración da existencia da reitoral, edificio do que nin se conservan os entullos, pretende transformar en urbanas parcelas situadas ao seu arredor como son o Prado Grande co Colmeal, tres Parzarías, O Codesal e o soar que antes ocupaba a Cortiña do Cura.

Non queda aquí a aberración que pretende este procedemento. Tamén se inclúe nel unha parcela situada directamente en solo rústico de especial protección patrimonial e outras que rodean o castro, clasificada toda esta área como ben de interese arqueolóxico no Catálogo do Patrimonio Cultural de Galiza co código GA27036020 e coa consideración de protección integral. A súa área de amortecemento de protección ocupa 3,14 hectáreas medidas desde o centroide, superficie na que se inclúen diversos predios afectados por este procedemento.

O mesmo sucede coa inclusión de solo rústico afectado por normas sectoriais como o solo de especial protección das augas do rego de Painzal e da Fonte de Penarrubia. Predios do Patal, situados ao sur do decurso deste rego, e outros situados ao norte tamén figuran entre os propostos neste expediente para seren catalogados como urbanos.

¿E que dicir das dúas parcelas do monte, unha de 677.634 m² e outra de 764.515 m², das que unha parte tamén  se pretende que adquiran a condición de urbanas segundo este procedemento? Trátase de dúas parcelas, a do monte Mazuco e a de Navallos, das que 108 hectáreas están clasificadas como solo rústico de especial protección nas Normas Subsidiarias actualmente en vigor.

En definitiva, con esta valoración colectiva, o núcleo urbano do lugar de Penarrubia, integrado por 14 vivendas, vería afectadas por este procedemento un conxunto de parcelas dunha extensión de 1.604.987 m², isto é, 160,49 hectáreas ou 1,6 km². A todas luces, a relación existente entre a superficie das parcelas afectadas e o número de vivendas resulta absolutamente desproporcionada. Esta desproporción resulta aínda máis incomprensíbel se temos en conta a tendencia demográfica acusadamente regresiva que o núcleo rural de Penarrubia vén experimentando de forma acelerada nos últimos tempos.

En Val

En Val son 36 as parcelas afectadas por este procedemento. A estrada LU-710 e os camiños que comunican entre si as vivendas de Val cara A Pena marcan as liñas arredor das que se sitúan os predios sometidos a revisión catastral. Polo norte, na Forxa, as primeiras parcelas son a 123 do polígono 18 e a 47 do polígono 10. Polo sur, a superficie afectada por este expediente remata, na beira oeste da estrada, no prado do Chouso, antes de chegar a Seis Fontes, e, na beira leste, na Pinguela. Os predios afectados son os situados en paralelo das vías de comunicación ampliando a súa extensión polo leste nas parcelas da Seara de Santín e no Monte de Papín (Parcela 73 do polígono 9). Este procedemento de revisión catastral non continúa cara Papín, A Pena nin Carballedo porque as Normas Subsidiarias do concello de Baralla non consideran estes lugares núcleos rurais. En total, a superficie total destes predios de Val sometidos a revisión catastral ascende a 46,85 hectáreas.

Delimitación do núcleo de Penarrubia

Na Sede Electrónica do Catastro figura a delimitación do núcleo urbano de Penarrubia tal e como se observa nas seguintes imaxes

Para case todas as parcelas cuxa superficie total se encontra dentro do perímetro delimitado por estas liñas vermellas, o Catastro ten programado que pasen de natureza rústica a urbana. E dicimos “case todas” porque existe algunha que, encontrándose dentro do perímetro sinalado, seguirá tendo a consideración de rústica por esquecemento ou por outras razóns que descoñecemos. Como podemos comprobar, en varias parcelas, as liñas que marcan o perímetro urbano establecen para estas dous tipos de natureza: a urbana da parte que fica dentro e a rústica da parte que queda fóra. Así acontece co Prado Grande, o Prado da Fonte, o Albarín, o Patal e varias máis por outros lados. Se nos fixamos tamén, unha das parcelas do Castro, lugar protexido por Patrimonio, vese afectado nunha reducidísima extensión. O mesmo acontece coas dúas parcelas do monte de Penarrubia.

A superficie total delimitada como urbana pasa das 9 hectáreas e media, que pode quedar, como moito, en 9 hectáreas se descontamos as vías públicas. Aquí, pois, comprobamos como o Catastro nesta delimitación que propón se excede en case 2 hectáreas con respecto ao que estabelecen as Normas Subsidiarias municipais actualmente en vigor, que fixan a superficie do núcleo rural de Penarrubia en 7,80 hectáreas. Este e outros máis poden ser motivos para presentar alegacións cando se abra o prazo para poder facelo.

Delimitado o núcleo rural, a seguinte fase do procedemento de revisión consistirá en fixar o novo valor catastral de todos os bens inmóbeis que pasen de natureza rústica a urbana. E aquí temos que ter en conta que todas as construcións (palleiras, pendellos, cortes de gando, garaxes… que non se encontren apegadas ás casas) que actualmente teñen a consideración de rústicas van sufrir tamén nova valoración de xeito que ao valor do solo vaise engadir o valor da construción a efectos da pagar o imposto municipal de bens inmóbeis (IBI).

Delimitación do núcleo de Val

O núcleo rural de Val queda delimitado segundo se mostra nesta imaxe

Neste caso, o núcleo rural de Val ten unha extensión de 13,437 Ha, da que hai que descontar a que ocupan as vías públicas, que neste caso son numerosas como acontece coa estrada LU-710 e mais os varios camiños que decorren entre as casas. Nas Normas Subsidiarias municipais, este núcleo rural figura delimitado cunha superficie de 12,20 Ha. Convén sinalar que as liñas que marcan a delimitación unha vez pasada a casa da Penela e antes de chegar á do Bochinche son moi difusas no planimetría catastral e, por isto, nós representámolas de forma descontinua por non ter a seguridade de plasmalas correctamente.

Análise xurídica

Evidentemente, as alegacións xurídicas que se poidan formular variarán en función da parcela de que se trate en cada caso. Existen parcelas protexidas por albergar xacementos arqueolóxicos recoñecidos por Patrimonio (o castro, por exemplo), outras por estaren situadas en dominio público ou zona de policía de augas da confederación Hidrográfica, por albergar infraestruturas de vías de comunicación ou de condución de enerxía, outras por estar en zonas forestais declaradas de especial protección… Tamén se poderán formular alegacións porque as parcelas en cuestión non reúnen os requisitos que sinalan as Normas Subsidiarias do concello actualmente en vigor: por estar recoñecidas nas NNSS como solo rústico de especial protección, polo número de habitantes do núcleo rural, pola porcentaxe de edificación das áreas consolidadas, abastecemento de auga, saneamento, existencia de parcelas encravadas e, por tanto, carentes de acceso rodado… Tamén se podería alegar a ilegalidade das propias NNSS por inobservancia de disposicións fixadas por normas de rango superior para a elaboración da planimetría catastral, etc.

Solo de núcleo rural

O concepto de solo de núcleo rural resulta necesario explicalo pola relación que garda coas categorías de solo que fixa a lexislación urbanística e para entender este procedemento de revisión catastral.

O solo de núcleo rural constitúe un tipo de solo propio do noso territorio non recollido na lei estatal. Foi creado como tal categoría propia pola derrogada Lei 1/1997, de 24 de marzo, do Solo de Galiza. Con anterioridade, xa existía a consideración de núcleo rural como un tipo de asentamento poboacional na Lei 11/1985, de 22 de agosto, de adaptación da do solo a Galiza.

As Normas Subsidiarias do concello de Baralla, como único documento normativo actualmente en vigor, definen como solo urbano dos núcleos rurais os asentamentos de poboación superior a 50 habitantes constituídos por áreas consolidadas pola edificación polo menos nas súas 2/3 partes e formados por terreos agrícolas con uso dominante da vivenda familiar, edificacións agrícolas e dotacións propias da vida do núcleo, dispoñendo polo menos de acceso rodado, enerxía eléctrica, abastecemento de auga e saneamento en condicións sanitarias adecuadas.

Na nosa parroquia, a relación de núcleos rurais recoñecidos nas NNSS son dous: o de Penarrubia e o de Val-A Pinguela coas seguintes notas:

A Lei 11/1985, de 22 de agosto, de adaptación da do solo a Galiza, indica que terán o carácter de núcleo rural existente aquelas áreas do territorio que, por existir agrupacións de vivendas e xurdir relacións propias da vida comunitaria que as convertan nun asentamento poboacional singularizado, diferenciado e identificable, o Plan ou as Normas definan como tales, tendo en conta, polo menos, os parámetros de número e densidade de vivendas e distancia entre edificacións. Así mesmo, dividiranse, segundo as súas características, en tradicionais e de recente formación. Ademais dos anteriores, constituirán parámetros definitorios de núcleo rural os determinados pola súa ubicación e pola especial vinculación ou preeminencia de actividades primarias de carácter agrícola, gandeiro, forestal, pesqueiro ou análogas.

En definitiva, na parroquia de Penarrubia existen xuridicamente os núcleos rurais de Penarrubia, Val, A Pena, Papín, Carballedo, Cernadas, A Barrosa, A Fonte dos Poios, Casar de Monín, A Veiga, Castrolánzán, A Revolta, Teixeira de Arriba e Teixeira de Abaixo (Decreto 6/2000, do 7 de xaneiro, polo que se aproba o nomenclátor correspondente ás entidades de poboación da provincia de Lugo), mais urbanisticamente só adquiriron vida como tales os de Penarrubia e Val porque así se recolle nas Normas Subsidiarias municipais en vigor.

Isto é, requírense dous requisitos para a existencia dun núcleo rural segundo a lei galega do solo en vigor no momento da aprobación das Normas Subsidiarias do Concello de Baralla en 1986:

1. Un asentamento poboacional singularizado, diferenciado e identificábel.
2. A existencia dun planeamento que delimite o seu número de vivendas dentro dun perímetro xeográfico.

Os lugares citados da parroquia de Penarrubia son asentamentos de poboación singularizados, identificados cada un co seu propio topónimo nos censos, padróns e arquivos oficiais e delimitados como tales nas Normas Subsidiarias municipais. Mais, para A Pena, Papín, Carballedo, A Barrosa, Cernadas, A Fonte dos Poios, Casar de Monín, A Veiga, Castrolanzán, Teixeira de Arriba e Teixeira de Abaixo falta o segundo dos requisitos para que teñan a consideración xurídica de núcleos rurais: non existe planeamento municipal que os delimite definindo o seu perímetro. Por isto, estes últimos lugares da parroquia non son obxecto deste expediente simplificado de valoración colectiva.

No concello de Baralla non existe PXOUM en vigor. Foi financiado cun orzamento de 142.454,40 euros en 2008 para sufragar os gastos da súa elaboración e aprobado inicialmente polo Pleno municipal en setembro de 2013, mais carece de aprobación definitiva. Tampouco existe Plan Básico Municipal ao que se refire o artigo 63 da actual Lei do solo para os concellos de menos de 5.000 habitantes no que se delimiten e estabelezan as categorías dos núcleos rurais existentes. En definitiva, ¿por que o concello de Baralla non delimitou con rigor os núcleos rurais do seu termo municipal cando resultan tan obsoletas e inxustas a lei de 1985 (derrogada desde 1997), que creou e definiu este tipo de solo, e as Normas Subsidiarias de 1986, que se aprobaron ao amparo desta lei de 1985?

Como vemos, a superficie do núcleo rural que se realiza no PXOUM limítase a 36.033 m² fronte aos 96.500 m² do expediente de revisión catastral. Neste núcleo nin tan sequera se integran todos os predios que abeiran os accesos rodados ás vivendas senón que se exclúen parcelas como os Forxos e parte de Tralaira que non limitan con edificios residenciais. Como ten que ser, tamén se respectan os límites do dominio público de augas e os cen metros da súa zona de policía, a protección integral do xacemento arqueolóxico do Castro, o solo rústico de protección de infraestruturas (transformador e servizo de condución eléctrica) e, por suposto, non se lles ocorreu aos redactores deste non nato PXOUM a aberración de incluír no núcleo rural de Penarrubia ningunha superficie das dúas parcelas do monte.

O documento urbanístico actualmente en vigor desde 1986 no concello de Baralla son as Normas Subsidiarias de Planeamento. Que nós teñamos constancia, nestas normas só se realizaron alteracións puntuais para modificar o planeamento no ámbito da canteira de Vale (DOG 06/05/2015), para o desenvolvemento de actividade mineira en Sixirei e para a delimitación do núcleo rural de Santa Marta, parroquia de Vilartelín. Actualmente, tamén existe o proxecto de modificación puntual das normas subsidiarias de planeamento do concello de Baralla, aliñacións e dotacións no solo urbano e modificación do solo urbanizábel SUB-1 (DOG 23/9/2021, expediente 2021AAE2574).

Para satisfacer as demandas industriais e para o planeamento do solo urbano da vila de Baralla, desde o Concello realízanse modificacións urbanísticas, pero nada se fai para delimitar os núcleos rurais atendendo a criterios normativos en vigor e ás novas situacións económicas e demográficas de cada un destes lugares.

Normas subsidiarias

As normas urbanísticas actualmente en vigor seguen sendo as Normas Subsidiarias aprobadas definitivamente o 18 de xuño de 1986 baixo o parámetro de Lei 11/1985, de 22 de agosto, de adaptación da do solo a Galiza. Pasaron 37 anos desde aquela. Neste longo período de tempo, para os 29 núcleos rurais delimitados naquel momento, estas normas foron modificadas puntualmente unha soa vez para incluír como núcleo rural tradicional o de Santa Marta de Vilartelín (DOG 13/12/2007).

Ámbito temporal

Malia as NNSS afirmar que “terán vixencia até a súa revisión e substitución por un Plan Xeral (I. Introdución, páxina 3), no seu Capítulo II da Normativa (Ámbito temporal. Páxina 15) estabelecen un ámbito temporal de 15 anos e fixan como horizonte o ano 2000 para as mesmas. Desde este horizonte transcorreron 23 anos sen que fosen substituídas polo non nato PXOUM, aprobado inicialmente polo Pleno municipal en setembro de 2013 ou, desde 2016, por un Plan Básico Municipal ao que se refire o artigo 63 da actual Lei do solo para os concellos de menos de 5.000 habitantes no que se delimiten e estabelezan as categorías dos núcleos rurais existentes. En contradición con este horizonte do ámbito temporal fixado no ano 2000, no Capítulo V da Normativa, páxina 85, malia a subsidiariedade destas normas verbo do Plan xeral inexistente, recoñécese o seu “período de vixencia en tempo indefinido sen menoscabo dos indicadores de substitución sinalados no Capítulo VI” e nestes indicadores (Capítulo VI da Normativa NNSS, Determinacións de planeamento, páxina 98), volven as NNSS mostrar os reiterados incumprimentos por parte da administración municipal e as súas incongruencias internas cando se afirma que “é obvia a revisión ao final de cada unha das dúas etapas sinaladas no Programa de Actuación por razóns de axuste do mesmo.” Recordemos que estas dúas etapas referidas veñen indicadas no Capítulo II, Ámbito territorial, páxina 15 das NNSS: primeira etapa, de 1984-1985 a 1990-1991; segunda etapa: de 1990-1991 a 1999-2000. Van transcorridos 23 anos desde o remate do horizonte temporal contemplado nas NNSS e nin a primeira revisión das mesmas foi efectuada.

Ámbito demográfico

No ámbito demográfico, (Capítulo IV da Normativa. Proxección e dimensión, páxinas 38 a 47), as NNSS prevían un crecemento do concello neste período de 1986 a 2000 entre o 0% (hipótese de crecemento 0) e o 2%, (hipótese de crecemento máximo). Pois ben, tomando os datos oficiais do INE para este período de tempo, en 1986 o concello contaba con 4.342 habitantes e no ano 2000, con 3.344. Estas previsións, como sabemos, foron totalmente erradas pois a poboación do concello descendeu exactamente un 23,07 %. E se tomamos o período desde 1986 (4.342 habitantes) até decembro de 2022 (2.436 habitantes), comprobamos que o descenso poboacional acadou o 43,96 %. ¿Como se explica que normas concibidas en 1986 para unha poboación de 4.342 habitantes se manteñan en vigor e se apliquen no ano 2023 para 2.436 habitantes?

Ámbito espacial

No ámbito espacial, coas erradas previsións demográficas fixadas nas NNSS en 1986, estas contemplaban, como consecuencia, un incremento de densidade de poboación por ha, que se calculaba entre as 14,8 e as 16,09 ha/habitante. Corrixindo estas previsións, a realidade confirmada por datos oficiais do INE a data de 31 de decembro de 2022 indica que a densidade da poboación do concello de Baralla é de 5,79 hab./ha. (141,16 km² = 14.116 has/2.436 habitantes = 5,79 hab./ha). Non obstante as NNSS recoñecer crecemento de poboación para o núcleo urbano da vila, tamén albiscan nas súas previsión demográficas un lento decrecemento na zona rural que implicará un baleiro neste medio (páxina 50), como así aconteceu.

Ausencia de rigor da planimetría

Os planos das NNSS que delimitan o núcleo rural de Penarrubia —e dos outros vinte e oito do concello— que serven de base para a execución deste procedemento simplificado de valoración catastral carecen do rigor técnico e xurídico mínimo esixido. Referímonos ao Real Decreto 2159/1978, de 23 de xuño, polo que se aproba o Regulamento de Planeamento para o desenvolvemento e aplicación da Lei sobre Réxime do Solo e Ordenación Urbana, que aínda na actualidade serve de normativa supletoria no Estado. Neste Real Decreto esíxese para os planeamentos xerais que os planos que sexan precisos se formulen a escala adecuada para expresar polo miúdo o estado actual do chan urbano en canto ao seu perímetro e ás características das obras de urbanización e das edificacións existentes (art. 39.B en relación co 29.1 a) fixando, como mínimo, a escala 1:2.000 para a delimitación do solo urbano. O artigo 97.2 deste Real decreto, referido ás Normas Subsidiarias de ámbito municipal, esixe planos de información da totalidade do seu ámbito territorial a escala adecuada.  Escala adecuada non é, nin moito menos, a 1:10.000 —propia en topografía dos planos de situación e non de información e de ordenación— que se emprega nas NNSS do concello de Baralla para delimitar os núcleos rurais.

Deste xeito, a representación topográfica 1:10.000 con que se delimitan os núcleos rurais nas NNSS supón unha redución cinco veces menor da escala que esixen as normas urbanísticas para este tipo de planimetría.

Alén disto, as liñas perimetrais con que se trazan os polígonos de cada núcleo rural foron deseñadas con trazos grosos e a man alzada sen ningunha precisión. Trasladando a magnitudes estas imprecisións existentes na planimetría das NNSS podemos encontrarnos en oscilacións de superficies superiores a 2 ha., extensión que representa o 25,64 % da totalidade das 7,80 ha que nestas normas se fixa para o polígono do núcleo rural de Penarrubia.  Alén disto, neste procedemento simplificado de revisión colectiva, o Catastro interpreta dun xeito desmesurado as Normas Subsidiarias ao considerar a extensión da delimitación do núcleo rural de Penarrubia en 9,70 hectáreas fronte ás 7,80 que se contemplan nas Normas Subsidiarias para Penarrubia. Existen, por tanto, 2 ha delimitadas a maiores das que se recollen as NNSS. Esta desproporción entre a extensión que se contempla nas NNSS para o núcleo rural e a do Procedemento simplificado de revisión catastral increméntase se temos en conta o acusado declive demográfico experimentado nos últimos 37 anos. En 1986 a poboación do núcleo rural de Penarrubia era de 66 habitantes e constaba de 15 vivendas, todas elas habitadas permanentemente. Na actualidade (datos do INE de 2022), a poboación é de 12 habitantes e o número de vivendas é de 14 das cales só catro son habitadas permanentemente, sete sono de forma ocasional, dúas están pechadas sen actividade habitacional e unha encóntrase en estado de ruína. Nos últimos vinte anos, este núcleo rural pasou de 38 a 12 habitantes, o que significa a perda do 68,42 por cento da poboación. A densidade de poboación por hectárea na actualidade é, por tanto, de 1,22 hab/ha. A todas luces, esta relación entre a superficie delimitada e o número de habitantes e de vivendas resulta absolutamente desproporcionada e incongruente coa realidade. Esta desproporción é máis incomprensíbel se temos en conta a tendencia demográfica acusadamente regresiva que este núcleo, como outros moitos do rural galego, vén experimentando de forma acelerada nos últimos tempos.

Incumprimento da normativa sectorial

As NNSS esquecen por completo a normativa sectorial, momeadamente a relacionada co patrimonio cultural e natural, co dominio público hidráulico e coas infraestruturas.

Patrimonio cultural

Nas NNSS, con ignorancia inexcusábel do valioso patrimonio cultural e histórico existente no concello, tan só se citan como “singularidades especiais e monumentais dignas de tratamento” a “igrexa de San Miguel e o castro de Sobrado” (Normativa. Capítulo V. Ordenación de recintos ou conxuntos monumentais, histórico-artísticos ou arqueolóxicos. Páx. 72). Eran numerosas as investigacións e publicacións nas que se incluía a existencia dos valores arqueolóxicos do castro e mais da igrexa de Penarrubia. Unha simple lectura do tomo 24 da Gran Enciclopedia Gallega, páx. 150, editada en 1974, isto é, doce anos antes da aprobación das NNSS, xa constata a existencia deste castro e dos achados arqueolóxicos nel realizados no pasado. O mesmo dicimos da igrexa parroquial: as NNSS descoñecen a súa existencia e os valores deste templo renacentista de tres naves descrito nas páxinas 114-116 no tomo V do Inventario artístico de Lugo y su provincia, publicado en febreiro de 1982 polo Ministerio de Cultura e Deporte.

Conscientes os redactores das NNSS da necesidade de catalogar “o conxunto de elementos que pola súa monumentalidade, valor histórico e artístico deban protexerse e sobre os cales debería efectuarse unha delimitación en previsión dun posterior estudo ou Plan Espacial de Protección, con carácter xenérico, para os que se sinala máis adiante [igrexa de S. Miguel e castro de Sobrado], e para aqueles que xurdisen, sinálase un perímetro de afección de 50 m. a partir da beira exterior do recinto ou conxunto e outro de influencia de 200 metros a partir da mencionada beira.”

Infrarestruturas

Sucede o mesmo cos centros transformadores de enerxía eléctrica, coas liñas de condución e correspondentes zonas de servidume. A declaración de utilidade pública das infraestruturas de instalacións, de transporte e distribución da enerxía eléctrica trae consigo a expropiación forzosa e a imposición e o exercicio das servidumes de paso e de seguridade que grava os predios serventes facéndoos incompatíbeis coa súa declaración de solo de natureza urbana. Así se recoñece na normativa do sector eléctrico, véxanse a actual Lei 24/2013, de 26 de decembro, do Sector Eléctrico, e todas as anteriores. ¿E que dicir da pretensión de considerar como urbana a zona de dominio público, de servidume (2 metros desde as liñas exteriores), de afección (30 metros desde as liñas exteriores) e de límite de edificación (15 metros desde as liñas exteriores) da estrada LU-710 ao seu paso polo medio da delimitación do núcleo rural de Val-A Pinguela, por exemplo?

Conclusións

Trinta e sete anos despois de seren aprobadas as NNSS do concello de Baralla para un período de execución de quince anos, que tería rematado no 2000, tempo máis que sobrado para ter procedido á actualización das determinacións normativas urbanísticas conforme aos mecanismos legalmente previstos para o efecto (revisións puntuais, Proxecto de Ordenación do medio rural do art. 18.1 da LSG 1/1997, PXOM ou Plan Básico Municipal para concellos de menos de 5.000 habitantes), a comprobación da decadencia das mesmas de forma manifesta e da súa función propia —a ordenación adecuada da utilización do chan en función das necesidades dos seus habitantes—, provoca a perda sobrevinda da súa vixencia efectiva, das súas determinacións e da súa eficacia (a forza de obrigar) e, consecuentemente, o procedente é a súa inaplicación.

Clasificación catastral e urbanística

Existe a crenza xeneralizada de que a catalogación polo Catastro dun predio como urbano vai permitir a edificación de vivendas no mesmo. Non é certo. O Catastro ten competencias para describir as parcelas e fixar os valores catastrais que serven de base para determinados impostos, entre eles fundamentalmente o IBI, mais carece de competencias para declarar edificábel unha parcela. As competencias urbanísticas residen nos concellos a través das normas en vigor de cada un deles. Debemos ter presente que, ás veces, a realidade catastral e a urbanística diverxen e isto ocorre no caso de Baralla e noutros concellos que carecen de PXOM.

Ao concello de Baralla, por carecer de Plan Xeral de Ordenación Municipal, élle de aplicación o estabelecido no apartado 4 da Disposición Transitoria 1ª  da Lei do solo de Galiza en vigor, que di: “nos municipios sen planeamento xeral aplicarase o réxime de solo rústico establecido nesta lei, coas seguintes particularidades: a) unicamente poderá edificarse nos terreos que merezan a condición de solo urbano consolidado por reunir os requisitos establecidos no artigo 17.a)[1] desta lei”. É dicir, urbanisticamente as parcelas declaradas de natureza urbana polo Catastro seguirán tendo a consideración rústica mentres non adquiran a condición de solo urbano consolidado polo correspondente planeamento municipal.

Alén disto, tampouco se vai poder construír en determinadas parcelas consideradas polo Catastro, e mesmo polas actuais normas urbanísticas, de natureza urbana. Existen afeccións impostas pola lexislación sectorial estatal e autonómica derivadas, por exemplo, da Lei de augas (Real Decreto Lexislativo 1/2001, de 20 de xullo, polo que se aproba o texto refundido da Lei de Auguas), que delimita zonas de servidume (5 metros) e de policía (100 metros) nas que se prohiben e se limitan as construcións nas faixas laterais das terras que lindan coas beiras dos ríos e dos regos. O mesmo sucede coa Lei 5/2016, do 4 de maio, do patrimonio cultural de Galiza, que impón prohibicións de construír ou de certas limitacións de construción nas áreas do contorno e nas zonas de amortecemento do patrimonio histórico, artístico, arquitectónico, arqueolóxico, paisaxístico… declarado de interese cultural ou catalogado. No caso de Penarrubia, o contorno de protección do Castro (GA27036020) coa súa zona de amortecemento é moi amplo pois comprende 30 hectáreas medidas en círculo desde o seu centroide. Outro ben inmóbel catalogado por Patrimonio con diferente tipo de protección dentro do núcleo rural é a igrexa; e fóra do núcleo rural, O Barrancal (GA27036064), As Louseiras (GA27036065), Valintrobo (GA27036066) e a Cruz do Monte, esta xa lindando coa Fonte dos Poios.

Para realizar alteracións substanciais do terreo, extraccións de áridos, construcións de todo tipo —xa for de carácter definitivo ou temporal— nos 100 metros de anchura medidos horizontalmente desde a beira da cunca… as normas que rexen as augas de dominio público impoñen medidas estritas de solicitude de permiso (artigo 9 do Real Decreto 849/1986, do 11 de abril, polo que se aproba o Regulamento do Dominio Público Hidráulico, que desenvolve os títulos preliminar I, IV, V, VI e VII da Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Augas).

Máis estritas son as normas que regulan a protección do patrimonio cultural. Así, o artigo 38 da Lei 5/2016, do 4 de maio, do patrimonio cultural de Galiza, impide construcións na zona delimitada do contorno de protección dos bens incluídos no Catálogo do Patrimonio Cultural de Galiza. A maiores, tamén sinalan para estes bens áreas de amortecemento nas que se require autorización previa para a realización de determinadas actividades. E isto é o que acontece co Castro de Penarrubia. Desde o 26 de xullo de 2018, ten a consideración de Xacemento Arqueolóxico Catalogado co código GA27036020, cunha zona de especial protección que ocupa 3 Ha de superficie e cunha zona de amortecemento que comprende 30 Ha. medidas en círculo desde o centro.

[1] Artigo 17. Categorías de solo urbano: a) Solo urbano consolidado, integrado polos terreos que reúnan a condición de soar ou que, polo seu grao de urbanización efectiva e asumida polo planeamento urbanístico, poidan adquirir a dita condición mediante obras accesorias e de escasa entidade que poidan executarse simultaneamente coas de edificación.